Coronacrisis
In de perspectiefnota zijn de belangrijkste risico’s ten aanzien van de coronacrisis in beeld gebracht. Op dat moment was het door de beperkte informatie niet mogelijk om de risico’s te kwantificeren. Nu we verder in de tijd zijn, worden de financiële en maatschappelijke effecten van het COVID-19 virus scherper. Er is een duidelijke verschuiving zichtbaar in de risico’s, omdat we van een groot aantal zaken inmiddels weten dat deze zich voordoen. Hierop is geanticipeerd binnen de begroting.
Er is een uitgebreide risicoanalyse uitgevoerd vanuit verschillende invalshoeken, dit heeft een helder beeld opgeleverd van de risico’s die op dit moment belangrijk zijn om ons op de focussen. Alle effecten van de risico’s die in de risicoanalyse met betrekking tot corona naar voren zijn gekomen, zijn gekwantificeerd en verwerkt binnen het weerstandsvermogen. De risico’s met de grootste financiële effecten zijn terug te vinden in de tabel ‘top 15 financiële risico’s’ binnen de paragraaf Weerstandsvermogen en Risicobeheersing. Daarnaast hebben we ook te maken met risico’s die maatschappelijk veel effect hebben, we zien daarbij dat dit risico’s betreffen die in diverse programma’s en lijnactiviteiten terug te vinden zijn. Hieronder worden de belangrijkste risico’s met financiële en maatschappelijke effecten toegelicht:
Inkomstenderving
In de perspectiefnota is het risico ten aanzien van inkomstenderving ook reeds gesignaleerd. We zien dat er meer inwoners gebruik maken van de kwijtscheldregeling voor gemeentelijke heffingen, er komen minder bezoekers naar de binnenstad, reclame inkomsten nemen af, er wordt minder geïnvesteerd door zowel particulieren en bedrijven wat mogelijk effect heeft op legesinkomsten en het blijft onzeker of er sprake is van volledige compensatie door het Rijk. Bij de perspectiefnota waren de effecten van dit risico echter nog niet scherp. Op dit moment is er veel meer informatie beschikbaar over de effecten van de coronacrisis en hebben we al een groot deel van de inkomstenderving in de begroting op kunnen nemen. Toch blijft er nog een deel onzeker met betrekking tot dit risico, omdat dit grotendeels afhankelijk is van de ontwikkeling van de coronacrisis, de maatregelen en de economische effecten.
Hogere uitgaven
Door de effecten van de coronacrisis zien we dat de gemeente Almelo te maken heeft gekregen met onverwachte uitgaven. Zo zijn er sinds maart meerdere regelingen getroffen die met spoed uitgevoerd moesten worden, hiervoor zijn we deels gecompenseerd door het Rijk. Er is een kans dat er in 2021 controles moeten worden uitgevoerd om te kijken of er niet onrechtmatig gebruik is gemaakt van overheidsmiddelen. Ook zien we dat er een toename is van inzet voor handhaving van de noodverordening. De continuïteit van het verhoogde niveau van toezicht en handhaving komt bij langere duur van de crisis onder druk te staan. Ook zien we dat er extra inzamel- en verwerkingskosten voor afval zijn, doordat inwoners meer tijd in en rond het huis besteden en door het opruimen meer huishoudelijk afval hebben aangeboden. Voor de onverwachte uitgaven geldt net als bij inkomstenderving dat de extra uitgaven zoveel als mogelijk in de begroting verwerkt zijn. Echter is hier nog een onzekere factor, afhankelijk van de duur van de crisis en de economische effecten.
Preventie, veranderende en uitgestelde zorgvraag
In de afgelopen maanden was een verschuiving zichtbaar in de zorgvraag. Hierbij zien we verschillende oorzaken, waarbij de effecten nog onzeker zijn.
De verwachting is dat ouderen liever nog niet in de Wet Langdurige Zorg willen vanwege het bezoekersverbod in verzorgingstehuizen. Dit heeft als mogelijk gevolg dat er meer beroep wordt gedaan op de WMO zorg. Daarnaast hebben veel voorliggende voorzieningen moeite om binnen de richtlijnen te functioneren en bereiken minder mensen, worden duurder of sluiten. Ook staan verenigingen en wijkaccommodaties financieel onder druk door bijvoorbeeld het wegvallen van kantineopbrengsten. Uitstel van preventieve projecten leidt mogelijk tot verzwaring van de problematiek en de zorgvraag. Wanneer er sprake zal zijn van een omslag van preventie naar repressie, dan komen de geplande resultaten onder druk te staan.
Ook is al een ontwikkeling zichtbaar dat mensen bij medische of psychische problemen niet tijdig hulp vragen bij bijvoorbeeld de huisarts. Ook kan door de economische effecten de schuldenproblematiek toenemen. Hierdoor escaleert allerlei problematiek in de thuissituatie en woonomgeving en zal mogelijk zwaardere en complexe zorg ingezet moeten worden.
Beperktere mogelijkheden tot participatie
Participatie is een belangrijke pijler van de gemeente Almelo. Doordat het niet mogelijk is om grote fysieke bijeenkomsten te organiseren, wordt participatie bemoeilijkt. Er wordt gezocht naar creatieve oplossingen voor het organiseren van inspraak van belanghebbenden en het vervullen van de aanjagende rol als gemeente. Daarbij is het belangrijk om oog te hebben voor alle doelgroepen die bereikt moeten worden.
Het niet kunnen organiseren van participatie draagt op negatieve wijze bij aan het vertrouwen in de gemeente. Responsiviteit is daarbij een belangrijke voorspeller en als mensen zich niet gehoord voelen kan dat tot een lager vertrouwen leiden.
Daarnaast is ook te zien dat initiatieven van inwoners minder snel van de grond komen of op een laag pitje zijn komen te staan. We zien dat dit effect heeft op bijvoorbeeld voorliggende voorzieningen voor zorg en als het gaat om initiatieven met betrekking tot duurzaamheid.
Personele uitval ambtenaren
Door het COVID-19 virus bestaat de kans dat door een besmetting binnen de organisatie een groot deel van een team in quarantaine moet. Dit kan effect hebben op de continuïteit van de dienstverlening en financiële gevolgen wanneer er personeel moet worden ingehuurd. Om dit risico te beperken zijn er tal van maatregelen genomen, waarvan thuiswerken een van de belangrijkste is. Echter is dit niet bij alle werkzaamheden mogelijk (bijvoorbeeld in het beheer van de openbare ruimte of aan de publieksbalie), waardoor dit risico binnen deze teams actueel blijft.
Druk op maatschappelijke veerkracht, sociale cohesie en vertrouwen
Sociale cohesie is de samenhang in de maatschappij, door de corona crisis is hierin een verschuiving te zien.
Groepen die het voor de coronacrisis al zwaar hadden, voelen als eerste de gevolgen van de maatregelen. De kans is aanwezig dat kwetsbare groepen het zwaarder krijgen. Een specifiek aandachtspunt is de positie van flexwerkers en zzp’ers. Zij zijn kwetsbaar voor verlies van inkomen als het economisch tegenzit, doordat hun werk vaak op korte termijn kan wegvallen. Ook kan gedacht worden aan psychisch kwetsbare mensen.
De eenzaamheid (voornamelijk onder 75-plussers) is toegenomen en dit kan als gevolg hebben dat tijdige signalering van problemen afneemt. In dergelijke gevallen kan het zijn dat nieuwe problemen zich opstapelen op oude problemen. Wanneer dit risico optreedt, dan kan verminderde sociale cohesie en aantasting van de sociale weerbaarheid tegen (ondermijnend) criminaliteit als gevolg hebben dat er meer overlast in de stad wordt ervaren en een toename van het onveiligheidsgevoel. De kosten van repressie zijn hoger dan preventie. Het risico is dat het gebruik van minimaregelingen zal stijgen, net als de instroom in Maatschappelijke opvang/beschermd wonen, WMO en Jeugd.
Door de gevolgen van de corona crisis lopen we het risico dat bestaande tweedelingen in de maatschappij (arm-rijk, jong-oud, afkomst, religie en onderwijs) verder verdiepen. De coronacrisis vergroot de maatschappelijke verschillen waardoor het risico bestaat dat er ook grotere verschillen kunnen ontstaan tussen diverse wijken.
Ontwikkeling risicoprofiel
In onderstaande top 15 van financiële risico’s is rekening gehouden met de genomen beheersmaatregelen, het is een netto risico-inschatting. De genoemde bedragen betreffen de mogelijke impact voor één jaar, of indien van toepassing de projectduur. Verschuivingen van kans en financieel gevolg ten aanzien van de berekening in de jaarverantwoording 2019 worden onder de tabel toegelicht.
Top 15 financiële risico’s – peildatum 16 september 2020:
Nr. | Risico-omschrijving | Beheersmaatregelen | Kans | Financieel gevolg | Invloed |
|---|---|---|---|---|---|
01 | Budgetten in de begroting zijn niet geheel toereikend | Monitoring en bijsturing via de P&C-cyclus. | 70% | Maximaal | 24,25% |
02 | Autonome stijging kosten zorgverlening; maatwerk-voorzieningen Jeugd en WMO; open-eind regeling | Monitoring feitelijke zorgvraag en tijdige analyse; transformatie van de zorg; sturing op toegang door beter gebruik van voorliggende voorzieningen. | 30% | Maximaal | 11,96% |
03 | Minder compensatie van het Rijk dan verwacht | Doorlopend wordt gelobbyd bij het Rijk voor volledige compensatie. | 90% | Maximaal 4 mln euro | 7,74% |
04 | Claims van derden door schade of door het niet nakomen van verplichtingen | Alerte monitoring, preventieve maatregelen waaronder zorgvuldige contractvorming; afsluiten van verzekeringen. | 20% | Maximaal | 4,76% |
05 | Minder uitgifte grond RBT dan gepland. | De grondexploitatie wordt jaarlijks geactualiseerd. Er is sprake van een robuuste voorziening. | 40% | Maximaal | 4,46% |
06 | Hogere zorgkosten door eenzaamheid en kwetsbare groepen | Risico is afhankelijk van duur, omvang en effect van de coronacrisis. | 90% | Maximaal 500.000 euro | 3,89% |
07 | Langdurige afname parkeerinkomsten | Risico is afhankelijk van duur, omvang en effect van de coronacrisis. | 70% | Maximaal 500.000 euro | 3,02% |
08 | Druk op preventie. | Risico is afhankelijk van duur, omvang en effect van de coronacrisis. | 70% | Maximaal 500.000 euro | 3,00% |
09 | Doelstellingen in de programma’s worden nog onvoldoende bereikt | Er wordt actief gestuurd op maatregelen die leiden tot het halen van programmadoelen. | 30% | Maximaal | 2,85% |
10 | Stagnatie instroom Wet Langdurige Zorg | Risico is afhankelijk van duur, omvang en effect van de coronacrisis. | 90% | Maximaal 350.000 euro | 2,83% |
11 | Hoger beroep op bijzondere bijstand | Strenge handhaving op misbruik van bijzondere bijstand; aanscherping beleid beschermingsbewind. | 50% | Maximaal 500.000 euro | 2,58% |
12 | Lager exploitatieresultaat van een verbonden partij | Bestuurlijke invloed voor zover mogelijk via statuten en strategisch beleidsplan. Actieve monitoring resultaatontwikkeling en analyse jaarstukken. | 30% | Maximaal | 1,90% |
13 | Aantal cliënten Jeugd doorverwezen door derden | Afspraken met huisartsen over doorverwijzing; samenwerking in de regio; monitoring feitelijke zorgvraag. | 60% | Maximaal 300.000 euro | 1,72% |
14 | Boventalligheid van personeel; onvoldoende gedekte personeelskosten en WW-verplichtingen. | Maatregelen en activering via team HRM; actieve sturing op de personeelsbegroting; incidenteel budget voor frictiekosten in begroting. | 30% | Maximaal 500.000 euro | 1,56% |
15 | Staat van onderhoud van enkele CT kunstwerken, bruggen, tunnels en viaducten is onvoldoende, waardoor de gemeente voor mogelijke schadeclaims komt te staan. | Er wordt gestuurd op risicobeperking, verlenging van levensduur en vervanging van kunstwerken. Herziening van verkeerskundige uitgangspunten wordt hierbij meegenomen. Er is een aansprakelijkheidsverzekering afgesloten. | 5% | Maximaal | 1,33% |
Toelichting belangrijkste wijzigingen
Het risicoprofiel van de top 15 grootste financiële risico’s toont al langere periode een stabiel beeld, maar er is een groot aantal verschuivingen zichtbaar die met name veroorzaakt worden door de effecten van de coronacrisis.
Het risico ten aanzien van budgetten die niet volledig toereikend zijn is in omvang gestegen. Reden is dat in de budgetten taakstellingen zijn opgenomen. Uitgangspunt is dat deze taakstellingen gerealiseerd gaan worden, maar omdat het realiseren van een taakstelling altijd een onzekere factor bevat, is hier rekening mee gehouden in het weerstandsvermogen.
Het risico op stijgende zorgkosten is in omvang gedaald. Er zijn uitgebreide analyses uitgevoerd om in de begroting realistische budgetten op te nemen. Echter zien we door de coronacrisis ook de mogelijke effecten van de toenemende complexe zorgvraag. Om die reden is het risico verlaagd, maar is er nog steeds een substantieel bedrag als risico opgenomen.
In de toelichting op ‘actuele ontwikkelingen’ in deze paragraaf staat een uitgebreide toelichting op de risico’s die betrekking hebben op de coronacrisis. Deze effecten zijn ook zichtbaar in de top 15 belangrijkste financiële risico’s. Risico’s nummer 3, 6, 7, 8 en 10 zijn rechtstreeks toe te schrijven aan de coronacrisis.
Daarnaast is er ook een aantal risico’s op de ranglijst buiten de top 15 terecht gekomen door verlagingen van de kans of het gevolg van het risico. Voor het tekort op het BUIG-budget is het gevolg sterk afgenomen. In de begroting is na een uitgebreide analyse een realistische inschatting gemaakt van het benodigde budget, daarnaast zijn de gevolgen van dit risico beperkt door de vangnetregeling.
Voor het risico ten aanzien van het verlies of onrechtmatig verwerken van persoonsgegevens is zowel het gevolg als de kans naar beneden bijgesteld. Er is enkel sprake van mogelijke financiële schade ten aanzien van dit risico wanneer er niet conform de AVG gewerkt wordt. Er is binnen de organisatie veel aandacht voor het werken conform de AVG richtlijnen en ontwikkeling van digitalisering en informatiebeveiliging zorgen voor een betere beveiliging van persoonsgegevens.
Het risico dat het Rijk extra rijksbezuinigingen aankondigt of minder uitgeeft dan begroot is in omvang afgenomen. Reden hiervan is dat het Rijk de accressen voor het huidige en volgend jaar heeft bevroren en bij de behandeling van de Rijksbegroting tijdens Prinsjesdag heeft het Rijk aangekondigd voorlopig te willen investeren om de economie aan te jagen.